Początki bezpilotowych aparatów latających w Iranie

Po rewolucji islamskiej w 1979 r. Iran został odcięty od źródeł zaopatrzenia w postaci części zamiennych, w tym do samolotów i śmigłowców. Niedługo potem doszło do wojny z Irakiem i problem prowadzenia rozpoznania powietrznego stanął w całej rozciągłości, podczas gdy wiele do tego przeznaczonych samolotów RF-4C Phantom stało niesprawnych. Trzeba było znaleźć jakieś rozwiązanie problemu.

Do czasu rewolucji islamskiej w 1979 r. w Iranie nie używano bezpilotowych aparatów latających poza zdalnie sterowanymi celami powietrznymi do ćwiczeń ze strzelań przeciwlotniczych. Odpowiednie prace zostały podjęte dopiero w 1983 r., kiedy brak części zamiennych do pilotowanych samolotów amerykańskich zaczął stanowić bardzo poważny problem. W dodatku Amerykanie podjęli operację Staunch, w ramach której prowadzili ścisłe monitorowanie sprzedaży części zamiennych do sprzętu wojskowego, ale też amunicji i innego wyposażenia, karano też ludzi i firmy, którzy pośredniczyli w sprzedaży na czarnym rynku zabronionych materiałów i wyposażenia do Iranu, co jeszcze bardziej utrudniło pozyskanie części do samolotów pilotowanych. W tej sytuacji w Centrum Rozpoznania Irańskiej Islamskiej Gwardii Republikańskiej w Khatam al-Anbiya podjęto opracowanie założeń budowy bezpilotowego rozpoznawczego aparatu latającego.

Już wcześniej pewne podwaliny pod teoretyczne podstawy położył minister obrony Iranu w latach 1979-1980, Martyr Mostafa Chamran (zginął w czerwcu 1981 r. walcząc na froncie z Irakiem), z wykształcenia inżynier elektromechanik, który skończył studia w Teksasie, a następnie obronił tam doktorat. Prace teoretyczne jeszcze na jego zlecenie po śmierci Chamrana kontynuowały dwie politechniki, Isfahan University of Technology i Sharif University of Technology. Pierwszy aparat opracowała politechnika Isfahan i w 1982 r. przeprowadzono próby samego aparatu w rejonie wyspy Mahi nad Zatoką Perską. Był to właściwie model latający sterowany radiem podobny do polskiego modelu latającego Wicherek, który charakteryzował się wysokim poziomem naturalnej stateczności. Był on napędzany dużym spalinowym silnikiem modelarskim, z elementami dostępnymi komercyjnie. Jego aparatura rozpoznawcza działała na zasadzie telewizji przemysłowej z transmisją danych na naziemne stanowisko dowodzenia. Wkrótce, w 1983 r., w Irańskiej Islamskiej Gwardii Republikańskiej sformowano Batalion Ra’ad wyposażony w te aparaty, który stacjonował w garnizonie Ahvaz, choć dość szybko po przeszkoleniu trafił na front. Jednostka prowadziła rozpoznanie w pasie taktycznym, na bliskie odległości, ale bardzo pozytywnie wpłynęła na efektywność działań wojsk irańskich, poprawiając celność artylerii, pozwalając na podejmowanie bardziej optymalnych decyzji. Wykorzystano je też do uaktualnienia map wojskowych.

Na bazie tych pierwszych doświadczalnych modeli, w 1985 r. we właśnie zorganizowanych zakładach Qods Aviation Industry Company z Teheranu, które do dziś produkują różne typy bezpilotowych aparatów latających. Pierwszy typ aparatu Talash 1 o prędkości 120 km/h i nieco poprawiony model Talash 2 o prędkości zwiększonej do 140 km/h był pierwszym, który został wprowadzony do użycia w stosunkowo dużej liczbie w jednostkach rozpoznawczych tak w Irańskiej Islamskiej Gwardii Republikańskiej, jak i w regularnych wojskach irańskich. Czas lotu aparatów Talash był ograniczony do 45 minut, a zasięg wynosił do 2-3 km, pułap zaś to 2700 m. Aparat nie miał żadnego systemu nawigacji, był po prostu sterowany przez operatora który go widział, lub polegał na obserwowanym przez kamerę aparatu obrazie przesyłanym do drugiego operatora. W odmianie bez systemu rozpoznania aparaty Talash są do dziś używane w Iranie do szkolenia operatorów bezpilotowców.

Takie były skromne początki irańskich bezpilotowych aparatów latających. Dziś państwo to produkuje bardzo wiele typów różnych aparatów o różnym przeznaczeniu. Oczywiście najbardziej znane są pociski manewrujące (amunicja krążąca) typu Shahed 131 i Shahed 136, których Rosja używa do zmasowanych ataków na obiekty w Ukrainie, pod własną nazwą Geran 1 i Geran 2, udając że zostały wyprodukowane w Rosji. Iran dziś ma jednak do zaoferowania bardzo wiele różnych typów bezpilotowych aparatów latających i pod tym względem można to państwo zaliczyć do pierwszej ósemki państw na świecie, gdzie powstają bezpilotowce różnych typów: USA, Rosja, Chiny, Izrael, Iran, Francja, Niemcy i Indie. Są to państwa, w których osiągnięcia na tym polu są stosunkowo największe.

Michał Fiszer